- Πέργαμος
- Oνομασία αρχαίων πόλεων.
1. Αρχαία ελληνική πόλη της Μυσίας της Μικράς Ασίας, κοντά στη σημερινή Μπεργκαμά, 80 χλμ. Β της Σμύρνης. Χτισμένη στην κορυφή ενός λόφου, αναπτύχθηκε γύρω από ένα φρούριο, από το οποίο πήρε και το όνομά της. Κατά την παράδοση χτίστηκε από τον επώνυμο ήρωά της Π., τον εγγονό του Αχιλλέα. Απέκτησε δική της αυτόνομη ζωή από το 282 π.Χ., οπότε ο Φιλέταιρος σφετερίστηκε το θησαυρό που του είχε εμπιστευθεί ο Λυσίμαχος και ίδρυσε ένα δικό του βασίλειο με πρωτεύουσα την Π., το οποίο αναγνωρίστηκε από τον Σέλευκο. Γεννήθηκε έτσι το βασίλειο των Ατταλιδών (Ευμένης* A’, Άτταλος* A’, Ευμένης B’, Άτταλος Β’, Άτταλος Γ’), ένα από τα τέσσερα μεγαλύτερα ελληνιστικά βασίλεια, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της εποχής. Στα 150 χρόνια της ζωής του, από το 283 μέχρι το 133 π.Χ., αυξήθηκε σε έκταση και σε σπουδαιότητα και η πρωτεύουσά του Π. έγινε μια λαμπρή πόλη. Οι Ατταλίδες πολέμησαν εναντίον των Γαλατών επιδρομέων και συμμάχησαν πολύ γρήγορα με τη Ρώμη, υπογράφοντας ένα σύμφωνο αλληλοβοήθειας με σκοπό την αμοιβαία άμυνα και εξάπλωση της επιρροής τους.
Ο Άτταλος Γ’, πεθαίνοντας το 133 π.Χ. χωρίς κληρονόμους, κληροδότησε στον ρωμαϊκό λαό το βασίλειό του, το οποίο περιλάμβανε τη Λυδία, την Καρία, την Παμφυλία, την Πισιδία, τη θρακική χερσόνησο και τη Φρυγία κάτω από τους Ρωμαίους τα εδάφη του βασιλείου αποτέλεσαν την επαρχία της Ασίας με πρωτεύουσα την Π. Οι Ατταλίδες ήταν φωτισμένοι ηγεμόνες, που όχι μόνο φρόντισαν για την οικονομική ευημερία του κράτους τους, αλλά και πέτυχαν να κάνουν την Π. ένα από τα μεγαλύτερα ελληνιστικά πολιτιστικά κέντρα, εφάμιλλο με την Αλεξάνδρεια και την Αντιόχεια. Η καρδιά της πολιτιστικής αυτής δραστηριότητας ήταν η βιβλιοθήκη της πόλης με την οποία είναι συνδεδεμένα τα ονόματα του Αντιγόνου* του Καρυστίου, του Καρυστίου και του Κράτη* του Μαλλώτη. Και οι τέχνες επίσης έφτασαν στην Π. σ’ ένα υψηλότατο επίπεδο τελειότητας.
Η ελληνιστική πόλη, περιβαλλόμενη από τριπλή σειρά τειχών, περιλάμβανε, εκτός από τα ιδιωτικά οικοδομήματα, μια αγορά, μια κρήνη, γυμνάσια και ιερά της Δήμητρας και της Ήρας, ενώ επάνω στην ακρόπολη υπήρχαν τα βασιλικά ανάκτορα, οι στρατώνες και τα οπλοστάσια στη δυτική πλευρά, και το θέατρο, ο ναός της Αθηνάς, ο μεγάλος βωμός και το Τραϊάνειον στην ανατολική· χαμηλά, τέλος, απλωνόταν η ρωμαϊκή πόλη. Ο μεγάλος βωμός, μαζί με άλλα πολυάριθμα γλυπτά έργα, που κατασκευάστηκαν σε ανάμνηση της νίκης εναντίον των Γαλατών και που έχουν διασωθεί σε αντίγραφα, μαρτυρούν την ύπαρξη στην Π. μιας μεγάλης σχολής γλυπτικής κατά τη μέση ελληνιστική περίοδο. Ο μεγάλος βωμός, ο περιφημότερος από τους βωμούς της αρχαιότητας, ήταν αφιερωμένος στο Δία Σωτήρα και στην Αθηνά Νικηφόρο και κτίστηκε μεταξύ 181 και 156 π.Χ. επί Ευμένη B΄. Είχε διαστάσεις 36,40 x 34,20 μ. και αποτελούταν από ένα μεγάλο κρηπίδωμα, επάνω στο οποίο βρισκόταν ο κυρίως ναός, που περιβαλλόταν από ιωνική στοά. Στη δυτική πλευρά του κρηπιδώματος υπήρχε μια μεγάλη κλίμακα. Τις εξωτερικές πλευρές του κρηπιδώματος περιέτρεχε μια μεγάλη ζωφόρος που απεικόνιζε τη Γιγαντομαχία, ενώ μια δεύτερη μικρή ζωφόρος, με την ιστορία του μυθικού Τηλέφου, κοσμούσε τη στοά. Η μεγάλη ζωφόρος είναι έργο μιας ομάδας 10-20 καλλιτεχνών, αλλά καρπός της έμπνευσης ενός μόνο. Η ζωγραφική τάση της ζωφόρου του Τήλεφου γίνεται φανερή από την αναπαράσταση του προοπτικού βάθους με την αναλογική σμίκρυνση των μορφών στα διάφορα επίπεδα. Οι βασιλιάδες της Π. κόσμησαν την πρωτεύουσά τους με μεγάλα οικοδομήματα και πλήθος πλαστικών έργων. Στο ιερό της Αθηνάς υπήρχαν μεγάλα αναθήματα που παρίσταναν σκηνές από μάχες των βασιλιάδων της Π.· αντίγραφα των έργων αυτών αποτελούν χωρίς αμφιβολία οΘνήσκων Γαλάτης και οAυτοχειριαζόμενος Γαλάτης. Τα έργα αυτά φανερώνουν τις προτιμήσεις της τέχνης της Π. για το σκοπαϊκό «πάθος» (*Σκόπας) και για τις έντονες φωτοσκιάσεις.
2. Πόλη της Δ. Κρήτης. Αν και αναφέρεται συχνά από διάφορους γεωγράφους και συγγραφείς· η ακριβής θέση της είναι ακόμη άγνωστη Σύμφωνα με μαρτυρίες του Βιργίλιου χτίστηκε από τον Αγαμέμνονα, όταν αυτός επέστρεφε από τη Τροία. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η πόλη αυτή ήταν χτισμένη πάνω στο γραφικό λόγο που βρίσκεται κοντά στο χωριό Βρύσες της Κυδωνίας, όπου και σώζονται ελληνικά και μεσαιωνικά ερείπια τειχών. Η Π. λεγόταν και Περγαμία ή Πέργεμον.
3. Λεγόταν και Βέργομον. Αρχαία πόλη της Ιταλίας στην περιοχή του Μεδιόλανου. Είναι η σημερινή Μπέργκαμο.
Αναπαράσταση του μεγάλου βωμού με τα πρωτότυπα των γλυπτών του (2ος π.χ.. αιώνας) (Μουσείο Περγάμου, Βερολίνο).
Πέργαμος. Η πόλη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά κέντρα των ελληνιστικών χρόνων. Άποψη της ακρόπολης με τα ερείπια της βιβλιοθήκης (1ος-2ος μ.Χ. αιώνας).
Κάτοψη της ακρόπολης: 1 - θέατρο· 2 - ναός του Καρακάλλα· 3 - Τραϊάνειο· 4 - καταστήματα·5 - στρατώνες· 6 - ανάκτορο· 7 - πύλη· 8 - Ηρώο· 9 - αγορά· 10 - βωμός· 11, 12 - ναός της Αθηνάς.
Το Ασκληπιείο της Περγάμου.
* * *η, ΝΑ1. αρχαία και ιστορικότατη πόλη τής Μ. Ασίας, πρωτεύουσα τού βασιλείου τής Περγάμου, που πήρε την ονομασία της από τον γιο τού Νεοπτολέμου και τής Ανδρομάχης Πέργαμο, ο οποίος κατά τους ιστορικούς χρόνους λατρεύτηκε ως ήρωας και ιδρυτής τής πόλης2. η ακρόπολη τής παραπάνω πόληςνεοελλ.κάθε οχυρό ή φρούριο πόλης.[ΕΤΥΜΟΛ. Βλ. λ. πύργος].
Dictionary of Greek. 2013.